Tesbihler, tarih boyunca farklı kültürlerde hem dini bir sembol hem de kişisel bir aksesuar olarak kullanılmıştır. Malzemesi, işçiliği, kesimi ve tasarımıyla birbirinden farklı yüzlerce çeşit tespih bulunmaktadır. İşte tüm tespih modelleri hakkında en detaylı inceleme:
1. Malzemelerine Göre Tespihler
Tespihlerin üretildiği malzeme, görünümünü ve dokusunu belirleyen en önemli faktörlerden biridir. İşte malzemelerine göre en popüler tespih türleri:
A) Kehribar Tespihler
Kehribar, milyonlarca yıl önce fosilleşmiş ağaç reçinesinden oluşan doğal bir malzemedir. Kehribar tespihlerin bazıları koleksiyonluk değer taşırken, bazıları günlük kullanım için idealdir.
- Damla Kehribar: Doğal ve işlenmemiş kehribardan yapılır, zamanla rengi koyulaşır ve parlaklık kazanır.
- Ateş Kehribar: Laboratuvar ortamında üretilmiş sentetik bir kehribar türüdür, cam gibi parlak ve dayanıklıdır.
- Sıkma Kehribar: Kehribar tozlarının sıkıştırılmasıyla elde edilen bir türdür, eski sıkma kehribarlar koleksiyoncular tarafından çok değerlidir.
- Katalin Kehribar: Plastik türevi özel bir malzemeden yapılan ve kehribar görünümüne sahip tespihlerdir.
B) Oltu Taşı Tespihler
- Erzurum’un Oltu ilçesinden çıkarılan doğal ve hafif bir taş olan oltu taşı, zamanla elde parlayarak farklı bir görünüme kavuşur.
- Statik elektriklenmeyi önleyici özelliği sayesinde strese iyi geldiğine inanılır.
- Kolay işlenebilirliği sayesinde üzerine isim veya desen işlemeleri yapılabilir.
C) Doğal Taş Tespihler
Doğada bulunan değerli ve yarı değerli taşlardan üretilen tespihler, genellikle estetik görünümleri ve mistik anlamlarıyla tercih edilir.
- Akik (Yemen Akiki, Kırmızı Akik, Yeşil Akik): Enerji taşı olarak bilinir, farklı renklerde olabilir.
- Ametist: Negatif enerjiyi absorbe ettiği söylenen mor renkli bir taştır.
- Lapis Lazuli: Mavi tonlarıyla dikkat çeken değerli bir taştır, geçmişte krallar tarafından kullanılmıştır.
- Oniks: Siyah renkte olup asaleti simgeler, ruhsal dengeyi sağladığına inanılır.
- Hematit: Kan dolaşımını artırdığı düşünülen gri-metal renkli bir taş türüdür.
- Mercan: Kırmızı ve turuncu tonlarıyla öne çıkan mercan taşından yapılır, koleksiyonluk olarak da kullanılır.
D) Kuka Tespihler
Kuka, tropik bölgelerde yetişen bir ağacın meyvesinden elde edilir. Özellikle Osmanlı döneminde sıkça kullanılan kuka tespihler, antibakteriyel özellikleriyle bilinir.
- Kullanıldıkça rengi koyulaşır ve parlaklaşır.
- El yapımı ve doğal oldukları için her biri benzersizdir.
E) Ahşap Tespihler
Doğal ağaçlardan elde edilen tesbihler hem ekonomik hem de kullanışlıdır.
- Abanoz Ağacı Tespih: Siyah renkte olup oldukça serttir.
- Sandal Ağacı Tespih: Hoş kokusu ile bilinir, elde taşındıkça koku yayar.
- Gül Ağacı Tespih: Estetik görüntüsü ve sağlam yapısıyla uzun ömürlüdür.
- Zeytin Ağacı Tespih: Hafif ve dayanıklı bir ağaçtır, genellikle koyu kahverengi renktedir.
2. Kesimlerine Göre Tespihler
Tespihlerin kesimi, tanelerin şekil ve dizilim biçimini belirler. İşte en yaygın kesim türleri:
- Arpa Kesim: Oval ve uzun taneleriyle klasik bir kesimdir, kullanımı oldukça rahattır.
- Kapsül Kesim: Uzun ve silindirik bir yapıya sahiptir, modern ve şık bir görünüme sahiptir.
- Damla Kesim: Yuvarlak ve damla şeklinde taneleri olan zarif bir tasarımdır.
- Beyzi Kesim: Yumurta formuna benzer şekilde tasarlanmış olup klasik bir tarz sunar.
- Silindir Kesim: Genellikle düz ve sert hatları olan kesimlerdir, gösterişli bir tasarıma sahiptir.
- Elips Kesim: Hafif oval ve yuvarlak hatlı taneleriyle yumuşak bir estetik sunar.
- Küre Kesim: Taneleri tamamen yuvarlaktır, genellikle klasik ve minimal bir tasarım tercih edenler içindir.
3. Tasarımlarına Göre Tespihler
Tespihlerin tasarımında farklı süslemeler, işlemeler ve püskül detayları bulunabilir.
A) İşlemeli Tespihler
- Gümüş, altın veya bakır işlemelerle süslenmiş tespihlerdir.
- El işçiliği ile yapılan özel desenler ve motifler bulunabilir.
B) Püsküllü Tespihler
- Ucunda metal, ip veya değerli taşlardan yapılmış püsküller bulunur.
- Püskül kısmına Arap harfleriyle yazılar veya özel semboller işlenebilir.
C) Kişiye Özel Tespihler
- İsim yazılı veya özel mesaj içeren tespihlerdir.
- Koleksiyonluk veya hatıra amaçlı üretilebilir.
4. Kullanım Alanlarına Göre Tespihler
Tespihlerin kullanım amacı da model seçimini etkileyen önemli bir faktördür.
- Zikir Tespihleri: 33, 99 veya 500’lü gibi farklı tane sayılarında üretilir, dini ibadetlerde kullanılır.
- Stres Tespihleri: Genellikle elde çevrilerek kullanılan hafif ve dayanıklı tespihlerdir.
- Koleksiyonluk Tespihler: Özel malzemelerden üretilmiş ve nadir bulunan tespihlerdir.
- Günlük Kullanım Tespihleri: Giyim tarzına uygun olarak seçilen estetik tespihlerdir.
5. Tesbih Seçerken Nelere Dikkat Edilmeli?
- Malzeme: Kehribar, oltu taşı veya doğal taşlar gibi kaliteli malzemeler tercih edilmelidir.
- Kesim ve Dizilim: Tespihin taneleri, elde rahat dönecek şekilde dizilmiş olmalıdır.
- İmame Kalitesi: Tespihin en önemli parçası olan imamenin sağlam ve estetik olması gerekir.
- İşçilik: El yapımı ve özel tasarım tespihler, daha kaliteli ve uzun ömürlüdür.
Tesbih sanatının inceliklerini günümüzde de yaşatan birçok usta bulunmaktadır. İşte güncel ve tanınmış bazı tesbih ustaları:
1. Hüseyin Çelik: Klasik formdaki bol halkalı imamesi ve zarif işçiliğiyle tanınan Hüseyin Çelik, yaşayan en kıymetli ustalardan biri olarak kabul edilir.
2. Cem Aral: Ağaç grubunda tesbihler üreten ve klasik imame formunu tercih eden Cem Aral, tesbihte klasik akımın temsilcilerindendir.
3. Mustafa Cezmi Yağmur: Eskişehirli usta, imame üzerindeki geometrik süslemeleri ve kendine has lale motifiyle tanınır.
4. Gökhan Akdoğan: Kayserili usta, Arap usulü tesbihleri ve kalın kamçı, halkalı, gövdeli, kısa form imameleriyle dikkat çeker.
5. Murat Öztoprak: Özellikle salkım şeklinde işlediği imameleriyle tanınan usta, klasik formun dışında dikkat çekici tasarımlar sunar.
6. Osman Kiraz: Elazığ'da 12 yaşından itibaren tesbih işlemeciliği yapan Osman Kiraz, dünyanın en iyi 5 tesbih ustası arasında kabul edilmektedir.
7. Adem Sağdıç: Kendi atölyesinde el işçiliğiyle tesbihler üreten Adem Sağdıç, güncel işçilik fiyatları ve özel tasarım tesbihleriyle tanınır.
8. Uğur Duran: Ankara'da orijinal taşlar kullanarak hediyelik tesbihler hazırlayan Uğur Duran, sipariş üzerine çalışmalar yapmaktadır.
Bu ustalar, tesbih sanatını yaşatmaya ve gelecek nesillere aktarmaya devam etmektedir.
Sonuç
Tesbihler sadece dini bir obje olmanın ötesinde, kişisel tarzı ve zevki yansıtan özel aksesuarlardır. Doğru malzeme, işçilik ve tasarım seçimi ile hem günlük kullanım hem de koleksiyonluk değer taşıyan benzersiz tespihlere sahip olunabilir.